इजरायलको 'बोल्ड स्टेप': सिरियामाथिको आक्रमणले मध्यपूर्वमा नयाँ भूराजनीतिक हलचल

मध्यपूर्वको भूराजनीतिक परिदृश्यमा पुनः एकपटक तनाव बढेको छ । जुलाई १६, २०२५ मा इजरायलले सिरियाको राजधानी दमास्कसमा रहेको रक्षा मन्त्रालय मुख्यालयमाथि शक्तिशाली हवाई हमला गरेको छ । यो हमला सिरियाको स्वेडा (Sweida) प्रान्तमा सरकारी सेना र द्रुज सशस्त्र समूहहरूबीच जारी द्वन्द्वका बीच भएको हो । इजरायलले द्रुज अल्पसंख्यक समुदायको सुरक्षाको लागि हस्तक्षेप गरेको दाबी गरेको छ, जुन एक असामान्य र विवादास्पद कदम हो । यस घटनाले क्षेत्रीय स्थायित्व र अन्तर्राष्ट्रिय कूटनीतिमा नयाँ चुनौतीहरू खडा गरेको छ ।

यो आक्रमणले पहिलेदेखि नै अस्थिर रहेको सिरिया र इजरायलबीचको सम्बन्धलाई अझ तनावपूर्ण बनाएको छ । इरान र रुस जस्ता सिरियाका प्रमुख सहयोगीहरूले इजरायलको यस कदमलाई सार्वभौमसत्ताको उल्लंघन भन्दै कडा निन्दा गरेका छन् । इजरायलले यो आक्रमण द्रुज समुदायको सुरक्षाका लागि आवश्यक रहेको दाबी गरे पनि, यसले मध्यपूर्वमा शक्ति प्रदर्शनको नयाँ श्रृंखला सुरु गरेको विश्लेषण भइरहेको छ । यस घटनाले क्षेत्रीय मात्र नभई विश्वव्यापी स्तरमा पनि गम्भीर भूराजनीतिक प्रभाव पार्ने सम्भावना छ, विशेषगरी अन्तर्राष्ट्रिय कानुन, राष्ट्रहरूको सार्वभौमसत्ता र विश्व शक्ति सन्तुलनको सन्दर्भमा । यो 'बोल्ड स्टेप' ले मध्यपूर्वको भविष्यलाई कस्तो दिशामा डोर्याउँछ भन्ने कुरामा विश्व समुदायको ध्यान केन्द्रित भएको छ ।

इजरायलको आक्रमण: द्रुज समुदाय र सुरक्षा चिन्ता

इजरायलले सिरियाको रक्षा मुख्यालयमा आक्रमण गर्नुका पछाडि धेरै कारणहरू रहेका छन्, जुन यसपटक विशेषगरी द्रुज समुदायको सुरक्षासँग जोडिएको छ । इजरायलले स्वेडा प्रान्तमा द्रुज समुदायमाथि भइरहेको हिंसा र अत्याचारको प्रतिक्रियामा यो आक्रमण गरेको दाबी गरेको छ । स्वेडामा सरकारी सेना र बेदुइन जनजातिहरूबीच द्रुज लडाकूहरूसँगको झडप तीव्र भएको छ । इजरायलमा पनि ठूलो संख्यामा द्रुज समुदायका मानिसहरू बसोबास गर्छन् र उनीहरू इजरायली नागरिकका रूपमा सेनामा समेत सेवा गर्छन् । इजरायलले सिरियामा रहेका आफ्ना द्रुज "दाजुभाइ" लाई जोगाउन हस्तक्षेप गरेको बताएको छ । रक्षामन्त्री इजरायल काट्जले सिरियाली सरकारलाई 'द्रुजलाई एक्लै छोड्न' चेतावनी दिँदै यदि सरकारी सेना स्वेडाबाट पछि हटेनन् भने 'पीडादायी प्रहार' गर्ने धम्की दिएका थिए ।

यसका साथै, इजरायली प्रधानमन्त्री बेन्जामिन नेतन्याहूले दक्षिणी सिरियालाई सैन्यविहीन (demilitarized) राख्नुपर्ने इजरायलको अडान दोहोर्‍याएका छन् । इजरायलले आफ्नो उत्तरी सिमानामा कुनै पनि सैन्य खतरा सहन नसक्ने बताएको छ । स्वेडामा भइरहेको हिंसाले इजरायलको सिमानामा अस्थिरता ल्याउन सक्ने जोखिम देखेर इजरायलले हस्तक्षेप गरेको हुन सक्छ । यो हमला सिरियाली शासन र इरान समर्थित समूहहरूलाई इजरायलको सुरक्षामाथि कुनै पनि खतरा सहन नगर्ने र आवश्यक परेमा कठोर कदम चाल्न तयार रहेको सन्देश दिनका लागि पनि गरिएको हुन सक्छ । रक्षा मन्त्रालय जस्तो महत्त्वपूर्ण लक्ष्यमाथि आक्रमणले इजरायलको सैन्य क्षमतालाई प्रदर्शन गर्छ । सिरियाली शासन आफैँ पनि स्वेडामा द्रुज र अन्य समूहहरूसँगको आन्तरिक द्वन्द्वमा फसेको बेला इजरायलले यसको फाइदा उठाउन चाहेको हुन सक्छ । इजरायलले स्वेडामा सरकारी सेनाको कमजोरीलाई आफ्नो सुरक्षा हितका लागि प्रयोग गरेको देखिन्छ ।

द्रुज मध्यपूर्वको एक विशिष्ट monotheistic जातीय-धार्मिक समुदाय हो, जसको सिरिया, लेबनान, इजरायल र जोर्डनमा जनसंख्या छ । सिरियामा, द्रुज मुख्यतया स्वेडा प्रान्तमा केन्द्रित छन् । सिरियाली गृहयुद्धको समयमा, द्रुज समुदायले सामान्यतया असद शासनको विरुद्धमा वा पक्षमा स्पष्ट रूपमा उभिनबाट जोगिएको थियो, तर उनीहरूले आफ्नो क्षेत्रको रक्षाका लागि स्थानीय सशस्त्र समूहहरू गठन गरेका थिए । यसपटक, स्वेडामा द्रुज सशस्त्र समूहहरू र सिरियाली सरकारी सेना तथा बेदुइन जनजातिहरूबीच झडप भएको छ । रिपोर्टअनुसार, सिरियाली सेनाले कथित रूपमा बेदुइन जनजातिहरूलाई समर्थन गरेको र द्रुज नागरिकहरूमाथि अत्याचार गरेको आरोप छ । इजरायलले यसैलाई आधार बनाएर द्रुज समुदायको 'संरक्षक' को भूमिका निर्वाह गर्न चाहेको देखिन्छ, किनभने इजरायलमा पनि ठूलो द्रुज जनसंख्या छ जसले इजरायली सेनामा सेवा गर्छन् । इजरायलले यस हस्तक्षेपमार्फत सिरियाभित्र आफ्नो प्रभाव बढाउन खोजेको हुनसक्छ ।

इजरायलको सैन्य क्षमता र अमेरिकाको भूमिका: सहमति कि मौनता ?

इजरायलको यो हमलाले उसको सैन्य क्षमता र क्षेत्रीय नियत दुवैलाई स्पष्ट पारेको छ । रक्षा मन्त्रालयको मुख्यालय जस्तो उच्च-मूल्य लक्ष्यमाथि सफलतापूर्वक आक्रमण गर्न सक्नुले इजरायलको उन्नत खुफिया, हवाई क्षमता र सटीक हतियार प्रणालीको प्रमाण दिन्छ । इजरायलको नियत आफ्नो सुरक्षालाई कुनै पनि प्रकारको खतराबाट बचाउनु हो, चाहे त्यो इरानी उपस्थिति होस्, हिजबुल्लाहको गतिविधि होस् वा सिरियाभित्रको अस्थिरता होस् जसले उसको सिमानामा असर पार्न सक्छ । द्रुज समुदायको सुरक्षाको नाममा गरिएको यो हस्तक्षेपले इजरायलले आफ्नो सुरक्षाको परिभाषालाई फराकिलो बनाएको देखाउँछ, जहाँ उसले जातीय-धार्मिक समुदायको सुरक्षालाई पनि आफ्नो राष्ट्रिय सुरक्षाको हिस्सा मानेको छ ।

के यो इजरायलले अमेरिकाको सहमति बिना गरेको हो त ? यो प्रश्नको सीधा जवाफ जटिल छ । अमेरिका र इजरायलबीच सुरक्षा र खुफिया मामिलामा गहिरो सहकार्य रहेको छ । यद्यपि, अमेरिकाले इजरायलको हरेक सैन्य कारबाहीलाई 'ग्रीन लाइट' दिन्छ भन्ने छैन । यसपटक अमेरिकी प्रतिक्रियामा संयमको आह्वान र द्विपक्षीय निकासीको आग्रह देखिनुले अमेरिका यस आक्रमणमा पूर्ण रूपमा संलग्न नभएको वा कम्तिमा यसको पूर्ण समर्थन नभएको संकेत गर्छ । अमेरिकी सिनेटर जीन शाहिन लगायत केही अमेरिकी सांसदहरूले इजरायलको यस हमलाप्रति चिन्ता व्यक्त गर्दै क्षेत्रीय स्थिरता खतरामा पर्न सक्ने चेतावनी दिएका छन् । उनीहरूले सबै पक्षलाई 'तत्काल तनाव कम गर्न' आग्रह गरेका छन् । अमेरिकी विदेश मन्त्रालयकी प्रवक्ता ट्यामी ब्रुसले दुवै इजरायल र सिरियाली सरकारलाई स्वेडा क्षेत्रबाट आफ्ना सेना फिर्ता लिन आग्रह गरेकी छन् । यसले अमेरिकाले इजरायललाई पूर्ण रूपमा समर्थन गर्नुको सट्टा क्षेत्रीय तनाव कम गर्ने पक्षमा उभिन खोजेको संकेत दिन्छ ।

अमेरिकाले यो घटनामा 'थाहा नपाएजस्तो' गर्नुका पछाडि धेरै कारण हुन सक्छन् । पहिलो, यसले अमेरिकालाई प्रत्यक्ष संलग्नताको आरोप बाट बच्न मद्दत गर्छ, विशेष गरी जब आक्रमणको क्षेत्रीय र अन्तर्राष्ट्रिय असरहरू नकारात्मक हुन सक्छन् । दोस्रो, यसले अमेरिकालाई कूटनीतिक लचकता कायम राख्न अनुमति दिन्छ । यदि अमेरिकाले पहिले नै सहमति दिएको थियो भने, उसलाई क्षेत्रीय द्वन्द्वका लागि जिम्मेवार ठहर्याउन सकिन्थ्यो । 'थाहा नपाएजस्तो' गरेर अमेरिकाले इजरायलको आत्मरक्षाको अधिकारलाई आंशिक समर्थन दिएको र साथै शान्तिपूर्ण समाधानको लागि आह्वान गर्ने द्वैध भूमिका खेल्न सक्छ । अमेरिकी विदेश मन्त्रालयकी प्रवक्ता ट्यामी ब्रुसले इजरायली सेनाले द्रुज समुदायको सुरक्षाका लागि हस्तक्षेप गरेको कुरा 'पुष्टि गर्न सकिने' बताएकी छन्, जसले इजरायलको सुरक्षा चासोलाई अमेरिकाले पूर्ण रूपमा बेवास्ता नगरेको देखाउँछ । यो मौनताले इजरायललाई आफ्नो सुरक्षा प्राथमिकतामा काम गर्न 'खुला हात' दिएको पनि हुन सक्छ, जबकि अमेरिकाले औपचारिक रूपमा दूरी कायम गर्छ ।

क्षेत्रीय र अन्तर्राष्ट्रिय असर: विश्व राजनीतिमा विश्वासको संकट

इजरायलको सिरियाली रक्षा मुख्यालयमाथिको आक्रमणका दूरगामी असरहरू हुन सक्छन् । यो हमलाले मध्यपूर्वमा पहिले नै उच्च रहेको तनावलाई अभूतपूर्व रूपमा बढाउनेछ । सिरिया र इरानले इजरायलको यस कदमको कडा निन्दा गरेका छन् र बदला लिने सम्भावना छ । यसले इजरायल र सिरिया/इरानबीचको 'छायाँ युद्ध' लाई खुला र प्रत्यक्ष द्वन्द्वमा परिणत गर्न सक्ने जोखिम बढाउँछ । रूसको प्रतिक्रिया पनि महत्त्वपूर्ण छ, किनभने रूस सिरियाली शासनको प्रमुख सहयोगी हो र सिरियामा यसको महत्त्वपूर्ण सैन्य उपस्थिति छ । रुसी विदेश मन्त्रालयले इजरायलको हमलाको कडा निन्दा गर्दै यसले क्षेत्रीय अस्थिरता बढाउने चेतावनी दिएको छ । यद्यपि इजरायल र रूसबीच सिरियामा सैन्य समन्वयका लागि 'डी-कन्फ्लिक्शन' संयन्त्र छ, यस्ता ठूला हमलाहरूले यो संयन्त्रलाई कमजोर पार्न सक्छ र दुई देशबीच तनाव बढाउन सक्छ ।

यस हमलाले सिरियाली गृहयुद्धको समीकरणलाई अझ जटिल बनाएको छ । इजरायलको द्रुज समुदायको समर्थनमा हस्तक्षेपले सिरियाली भूभागमा नयाँ 'फ्रन्टलाइन' खोल्न सक्छ र विभिन्न जातीय-धार्मिक समूहहरूबीचको सम्बन्धलाई थप बिगार्न सक्छ । सिरियामा पहिले नै गहिरो मानवीय संकट छ र इजरायलको हमलाले थप विस्थापन, पूर्वाधारमा क्षति र नागरिक हताहतको जोखिम बढाउँछ, जसले मानवीय अवस्थालाई अझ खराब बनाउँछ । इजरायलको यो कदमले क्षेत्रीय शक्ति सन्तुलनलाई असर गर्न सक्छ, विशेष गरी असद शासन र इरानको क्षेत्रीय प्रभावलाई कमजोर पार्ने इजरायलको प्रयासमा ।

यो घटनाले भोलिको दिनमा विश्व राजनीतिमा विश्वास र नैतिकताको कस्तो बाटो समात्ला ? भन्ने प्रश्न खडा गरेको छ । यदि ठूला शक्तिहरूले (जस्तै अमेरिका) आफ्ना सहयोगीहरूले अन्तर्राष्ट्रिय कानुनको उल्लंघन गर्दा मौन स्वीकृति दिन्छन् वा 'थाहा नपाएको' जस्तो गर्छन् भने, यसले अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्धमा पाखण्ड र दोहोरो मापदण्ड लाई बढावा दिन्छ । यसले कमजोर राष्ट्रहरूमाथि बलिया राष्ट्रहरूले गर्ने आक्रमणलाई वैधानिकता दिएको जस्तो देखिन सक्छ, जसले अन्तर्राष्ट्रिय कानुन र संयुक्त राष्ट्र संघको भूमिकामाथिको विश्वासलाई कमजोर बनाउँछ । "बशर अल-असदको सरकार हटाएर जुलानीको सरकार बसाउने पनि अमेरिका र इजरायल, अनि अहिले बमबारी गर्ने पनि तिनीहरू नै" भन्ने भनाइले भूराजनीतिक खेलको जटिलता र निहित स्वार्थको भूमिका लाई उजागर गर्छ । यसले यो सन्देश दिन्छ कि केही शक्तिशाली राष्ट्रहरूले आफ्नो भूराजनीतिक हितका लागि अस्थिरता सिर्जना गर्न र विभिन्न पक्षहरूलाई समर्थन गर्न सक्छन्, जसले विश्वास र नैतिकताको सट्टा शक्ति र रणनीतिक लाभलाई प्राथमिकता दिन्छन् । यसले अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्धलाई थप अविश्वासिलो र अनैतिक बनाउन सक्छ, जहाँ राष्ट्रहरूले आफ्नो सुरक्षा र राष्ट्रिय स्वार्थलाई मात्र हेर्छन् र मानवीय तथा नैतिक विचारहरूलाई उपेक्षा गर्छन् ।

मुस्लिम विश्वको प्रतिक्रिया: सार्वभौमसत्ताको उल्लंघनमा आक्रोश

इजरायलको सिरियामाथिको हमलाले मुस्लिम विश्वबाट कडा र व्यापक निन्दा निम्त्याएको छ । धेरै मुस्लिम र अरब देशहरूले इजरायलको यस हमलालाई सिरियाको सार्वभौमसत्तामाथिको 'घोर उल्लंघन' र अन्तर्राष्ट्रिय कानूनको उल्लंघन भएको भन्दै कडा शब्दमा निन्दा गरेका छन् ।

मुस्लिम वर्ल्ड लिग (MWL) र खाडी सहयोग परिषद् (GCC) लगायतका संस्थाहरूले संयुक्त रूपमा इजरायलको हमलाको निन्दा गरेका छन् । उनीहरूले सिरियाको सार्वभौमसत्ता, स्थिरता र क्षेत्रीय अखण्डताप्रति पूर्ण ऐक्यबद्धता व्यक्त गर्दै अन्तर्राष्ट्रिय समुदायलाई यी गम्भीर उल्लंघनहरू रोक्न तत्काल र दृढ कारबाही गर्न आह्वान गरेका छन् । यमनको अन्सराल्लाह (हुथी विद्रोही) ले इजरायलको हमलालाई 'क्रूर जियोनिस्ट आक्रमण' भन्दै यसलाई अरब र इस्लामिक राष्ट्रहरूलाई अस्थिर बनाउने र इजरायली प्रभाव विस्तार गर्ने ठूलो रणनीतिको हिस्सा बताएको छ । टर्कीका विदेशमन्त्रीले इजरायली हमलाले साम्प्रदायिक विभाजनलाई गहिरो बनाएको र सिरियालाई नयाँ द्वन्द्वमा धकेल्ने जोखिम रहेको चेतावनी दिएका छन् । उनले गाजामा इजरायलको निरन्तर युद्धसँग यसलाई जोड्दै इजरायलले अन्तर्राष्ट्रिय कानूनको व्यवस्थित रूपमा उल्लंघन गरिरहेको आरोप लगाएका छन् । अफगानिस्तानको तालिबान ले पनि यस हमलाको निन्दा गर्दै यसले क्षेत्रमा अस्थिरता र अराजकता फैलाउने बताएको छ । 

धेरै मुस्लिम देशहरूले संयुक्त राष्ट्र सुरक्षा परिषद र अन्य अन्तर्राष्ट्रिय संस्थाहरूलाई इजरायलको आक्रमणको निन्दा गर्न, स्थिति सामान्य बनाउन प्रयास गर्न र इजरायललाई सिरियाली भूभागबाट फिर्ता हुन बाध्य पार्न माग गरेका छन् । यसका साथै, धेरै मुस्लिम राष्ट्रहरूले सिरियामा इजरायलको हमलालाई गाजा पट्टीमा इजरायलले गरिरहेको सैन्य कारबाहीसँग जोडेर हेरेका छन्, जसले इजरायलविरुद्धको आक्रोशलाई थप बढाएको छ । यसले इजरायलले पूरै मुस्लिम विश्वलाई चुनौती दिएको र अन्तर्राष्ट्रिय कानुनको उपेक्षा गरेको सन्देश दिएको छ ।

निष्कर्ष: मध्यपूर्वको अनिश्चित भविष्य

इजरायलले सिरियाको रक्षा मुख्यालयमा गरेको यो हमला एक महत्त्वपूर्ण र जोखिमपूर्ण कदम हो । यसले इजरायलको 'राष्ट्रिय सुरक्षा' को परिभाषालाई थप विस्तार गरेको छ, जहाँ उसले सिरियामा एउटा अल्पसंख्यक समुदाय (द्रुज) को सुरक्षाको नाममा सैन्य हस्तक्षेप गरेको छ । यो कदमले मध्यपूर्वमा क्षेत्रीय तनावलाई अझ तीव्र बनाएको छ र इरान, सिरिया, रूस तथा इजरायलबीचको जटिल शक्ति समीकरणलाई थप गहिरो बनाएको छ ।

अमेरिकाले संयमताको आह्वान गरे पनि इजरायलको आत्मरक्षाको अधिकारलाई पूरै नकार्न सकेको छैन, जसले यस क्षेत्रमा अमेरिकाको कूटनीतिक चुनौतीलाई उजागर गर्छ । यता, मुस्लिम विश्वले यस हमलाको कडा निन्दा गर्दै अन्तर्राष्ट्रिय समुदायलाई इजरायलविरुद्ध कारबाही गर्न आह्वान गरेको छ । यो घटनाले मध्यपूर्वको भविष्यका लागि अनिश्चितता बढाएको छ । यसले यस क्षेत्रमा थप हिंसा र द्वन्द्वको जोखिमलाई बाहिर ल्याएको छ र यसलाई कसरी समाधान गरिन्छ भन्ने कुराले क्षेत्रीय शान्ति र स्थिरताको भविष्य निर्धारण गर्नेछ । यो घटनाले अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्धमा विश्वास, नैतिकता र अन्तर्राष्ट्रिय कानुनको पालना बारे गम्भीर प्रश्नहरू उब्जाएको छ । के शक्ति राष्ट्रहरूले आफ्ना स्वार्थका लागि अन्तर्राष्ट्रिय कानुनलाई बेवास्ता गरिरहनेछन् वा विश्वले न्याय र नैतिकतामा आधारित नयाँ मार्ग अपनाउनेछ ?