युवा कुनै पनि राष्ट्रको वर्तमान र भविष्यका खम्बा हुन् । उनीहरूको ऊर्जा, सिर्जनात्मकता र परिवर्तनप्रतिको उत्साहले राष्ट्रलाई नयाँ दिशा दिन सक्छ । युवा शक्तिलाई सही दिशामा परिचालन गर्न सकेमा मात्र राष्ट्रले दिगो विकास र समृद्धिको यात्रा तय गर्न सक्छ । नेपाल जस्तो विकासोन्मुख राष्ट्रका लागि युवाको भूमिका झनै महत्त्वपूर्ण छ, जहाँ युवा जनसंख्याको ठूलो हिस्सा छ । यहाँको भौगोलिक विविधता, सामाजिक संरचना र विकासका चुनौतीहरूलाई सम्बोधन गर्न युवाको सक्रिय सहभागिता अपरिहार्य छ । युवालाई राष्ट्र निर्माणको मूलधारमा ल्याउन विभिन्न अवसरहरू सिर्जना गर्नुका साथै उनीहरूबाट गरिने अपेक्षा र आवश्यक नेतृत्व विकास मा जोड दिनु अपरिहार्य देखिन्छ । यसका लागि राज्यले युवामैत्री नीतिहरू तर्जुमा गर्नुपर्छ, जसले उनीहरूलाई शिक्षा, सीप विकास, रोजगारी र उद्यमशीलताका क्षेत्रमा समान अवसर प्रदान गरोस् । साथै, युवाहरूलाई सामाजिक, आर्थिक र राजनीतिक प्रक्रियामा अर्थपूर्ण रूपमा संलग्न गराउनु पर्छ । उनीहरूलाई केवल जनशक्तिको रूपमा नहेरी नवाचार, दूरदृष्टि र सकारात्मक परिवर्तन ल्याउने क्षमता भएको वर्गका रूपमा स्वीकार गरिनुपर्छ । यस समग्र प्रक्रियामा युवाको भूमिका, उनीहरूका लागि सिर्जना गरिनुपर्ने अवसर, उनीहरूबाट गरिने अपेक्षा र उनीहरूमा हुनुपर्ने नेतृत्व क्षमताको विकास नै यस लेखको मूल विषय हो, जसले नेपालको भविष्य निर्माणमा युवाको महत्त्वलाई उजागर गर्नेछ ।

युवा परिचालन र सहभागिता: सामाजिक अभियन्तादेखि स्थानीय विकाससम्म

युवा परिचालन राष्ट्र निर्माणको पहिलो खुड्किलो हो । युवालाई केवल श्रम शक्तिको रूपमा नभई परिवर्तनका संवाहक का रूपमा हेरिनुपर्छ । यसका लागि सर्वप्रथम उनीहरूलाई सामाजिक अभियन्ता बन्ने अवसरहरू सिर्जना गरिनुपर्छ । विभिन्न सामाजिक समस्याहरू जस्तै: गरिबी, अशिक्षा, स्वास्थ्यका चुनौतीहरू, वातावरणीय प्रदूषण आदिका विरुद्धमा युवालाई सक्रिय रूपमा संलग्न गराउन सकिन्छ । विद्यालय तथा कलेजका पाठ्यक्रममा नै सामाजिक सेवालाई अनिवार्य विषयका रूपमा समावेश गरी युवाहरूमा सानैदेखि सामाजिक उत्तरदायित्वको भावना विकास गर्न सकिन्छ । यसैगरी, विभिन्न स्वयम्सेवक कार्यक्रमहरूमा युवालाई सहभागी गराउनु पर्छ । रक्तदान कार्यक्रम, सरसफाइ अभियान, विपद् व्यवस्थापनमा सहयोग, वातावरणीय संरक्षणका कार्यक्रमहरूमा युवाको सक्रिय सहभागिताले समाजमा सकारात्मक प्रभाव पार्छ । राष्ट्रिय अभियानहरू जस्तै: साक्षरता अभियान, खोप अभियान, नागरिकता वितरण अभियान आदिमा युवाको सक्रिय भूमिका सुनिश्चित गर्नुपर्छ । यसले उनीहरूमा राष्ट्रियताको भावना बढाउँछ र देशप्रतिको जिम्मेवारी बोध गराउँछ । स्थानीय विकास योजनामा युवालाई संलग्न गराउनाले उनीहरूले आफ्नो क्षेत्रको समस्या पहिचान गर्न र समाधानका लागि रचनात्मक उपायहरू सुझाउन सक्छन् । यसका लागि स्थानीय निकायहरूले युवा सञ्जाल वा युवा समिति गठन गरी नियमित छलफल र सुझाव संकलनको व्यवस्था मिलाउनुपर्छ । वर्तमान समयमा प्रविधिको प्रयोग अपरिहार्य भएकाले प्रविधि प्रयोगमा युवा नेतृत्वलाई प्रोत्साहन गर्नुपर्छ । युवालाई डिजिटल साक्षरता, साइबर सुरक्षा, र नयाँ प्रविधिको प्रयोग गरी सामाजिक समस्याको समाधान गर्ने क्षमता विकासमा जोड दिनुपर्छ । यसबाट युवाहरूले सूचना प्रविधिको माध्यमबाट देश र समाजको विकासमा योगदान पुर्याउन सक्छन् ।

राष्ट्र निर्माणमा युवाको बहुआयामिक भूमिका: नवाचार, शिक्षा र सामाजिक सद्भाव

राष्ट्र निर्माणमा युवाको भूमिका बहुआयामिक हुन्छ । युवा शक्तिले विभिन्न क्षेत्रमा महत्त्वपूर्ण योगदान पुर्‍याउन सक्छन् । उनीहरूले नवाचार र उद्यमशीलता विकास मा महत्त्वपूर्ण योगदान दिन सक्छन् । नयाँ विचार, प्रविधि र व्यापारिक मोडलको विकास गरी आर्थिक वृद्धिमा टेवा पुर्‍याउन युवा उद्यमीहरूलाई प्रोत्साहन गर्नुपर्छ । सरकारले युवा मैत्री नीति, सहुलियतपूर्ण ऋण र बजार पहुँचको व्यवस्था मिलाई उद्यमशीलताको वातावरण सिर्जना गर्नुपर्छ, जसले युवाहरूलाई आर्थिक रूपमा आत्मनिर्भर बन्न प्रेरित गर्छ । शिक्षा र सीप विकासमा युवाले अगुवाको भूमिका खेल्न सक्छन् । आफूले प्राप्त गरेको ज्ञान र सीपलाई समाजमा फैलाउन, शैक्षिक गुणस्तर सुधार गर्न र अनौपचारिक शिक्षाका कार्यक्रमहरू सञ्चालन गर्न उनीहरू सक्रिय हुनुपर्छ । युवाहरूले देशमा शान्ति, सद्भावना र सहिष्णुता कायम राख्न महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्नुपर्छ । जातीय, धार्मिक वा क्षेत्रीय द्वन्द्वलाई निरुत्साहित गरी सामाजिक एकता र भाइचारा अभिवृद्धिमा उनीहरूले महत्त्वपूर्ण योगदान पुर्‍याउन सक्छन् । विभिन्न चेतनामूलक कार्यक्रमहरू सञ्चालन गरी समाजमा सद्भाव कायम राख्न युवाहरू अग्रसर हुनुपर्छ । भ्रष्टाचार विरुद्धको अभियानमा युवाले नेतृत्व लिनुपर्छ । भ्रष्टाचारले देशको विकासमा बाधा पुर्‍याउँछ र समाजमा विकृति निम्त्याउँछ । युवाहरूले भ्रष्टाचार विरुद्ध आवाज उठाउन, पारदर्शिता र सुशासनका लागि वकालत गर्न र जिम्मेवार निकायलाई जवाफदेही बनाउन दबाब दिन सक्नुपर्छ । यसका लागि सामाजिक सञ्जालको सही प्रयोग गरी भ्रष्टाचारका घटनाहरू उजागर गर्ने र जनचेतना फैलाउने कार्यमा युवाहरू सक्रिय हुन सक्छन् । नागरिक चेतनाको प्रसारमा युवाको योगदान अपरिहार्य छ । लोकतान्त्रिक मूल्यमान्यता, मानव अधिकार, लैंगिक समानता र वातावरणीय सचेतना जस्ता विषयमा नागरिकहरूलाई सुसूचित गराउन युवाहरूले महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्न सक्छन् । यसका लागि विद्यालय, कलेज तथा समुदाय स्तरमा विभिन्न सचेतनामूलक कार्यक्रमहरू सञ्चालन गर्न सकिन्छ ।

राष्ट्रका लागि युवाको महत्त्व: ऊर्जा, दूरदृष्टि र संस्कृति

राष्ट्रका लागि युवा शक्तिको महत्त्व अतुलनीय छ । उनीहरू राष्ट्रको मेरुदण्ड हुन्, जसले राष्ट्रलाई अगाडि बढाउन आवश्यक ऊर्जा र गतिशीलता प्रदान गर्छन् । ऊर्जाशील, रचनात्मक र अनुकूल युवा शक्ति कुनै पनि राष्ट्रको अमूल्य सम्पत्ति हो । युवाहरूमा नयाँ विचारहरू सिर्जना गर्ने, समस्याहरूको रचनात्मक समाधान खोज्ने र परिवर्तनका लागि अग्रसर हुने क्षमता हुन्छ । उनीहरूले देशलाई नयाँ प्रविधि र आविष्कारको युगमा लैजान सक्छन् । युवामा दीर्घकालीन सोच र परिवर्तन ल्याउने क्षमता हुन्छ । उनीहरूले भविष्यका चुनौतीहरूलाई सामना गर्न र दिगो विकासका लागि योजनाहरू बनाउन सक्छन् । युवाहरूले वर्तमान समस्याहरूको मात्र समाधान नखोजी भविष्यका सम्भावनाहरूलाई पनि आत्मसाथ गर्न सक्ने क्षमता राख्छन् । युवा नै सामाजिक न्याय र समानताका पक्षधर हुन्छन् । उनीहरूले विभेद, अन्याय र असमानता विरुद्ध आवाज उठाउँछन् र एक समतामूलक समाज निर्माणका लागि काम गर्छन् । सीमान्तकृत समुदायको हक अधिकारका लागि वकालत गर्ने, लैंगिक समानताको लागि पैरवी गर्ने र सबैका लागि समान अवसर सुनिश्चित गर्न युवाहरूले महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छन् । संकटको समयमा युवा निर्णय लिन सक्ने लचिलो वर्ग हो । प्राकृतिक विपद् वा अन्य कुनै संकटको बेला युवाहरूले द्रुत गतिमा प्रतिक्रिया दिन र राहत तथा उद्धार कार्यमा सहयोग पुर्‍याउन सक्छन् । उनीहरूले जोखिम मोलेर पनि समाजलाई सहयोग गर्न तत्पर रहन्छन् । युवाहरू राष्ट्रिय पहिचान र संस्कृति जोगाउने संवाहक हुन् । उनीहरूले परम्परागत ज्ञान, सीप र कलालाई जीवन्त राख्छन् र नयाँ पुस्तामा हस्तान्तरण गर्छन् । आफ्नो भाषा, धर्म, भेषभूषा र रीतिरिवाजको संरक्षणमा युवाहरूले महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्न सक्छन् । आधुनिकताको नाममा आफ्नो मौलिकता नगुमाई संस्कृतिलाई जीवन्त राख्न युवा पुस्ताको योगदान अपरिहार्य छ ।

युवाबाट अपेक्षित क्रियाकलापहरू: सामुदायिक सेवादेखि सकारात्मक सन्देशसम्म

युवाबाट राष्ट्रले केही महत्त्वपूर्ण क्रियाकलापहरूको अपेक्षा गर्दछ, जसले समाज र राष्ट्रलाई सकारात्मक दिशामा अगाडि बढाउन मद्दत गर्दछ । युवाहरू सामुदायिक सेवा र सरसफाइ अभियानमा संलग्न हुनुपर्छ । आफ्नो वरपरको वातावरण सफा राख्न, सार्वजनिक स्थानहरूमा सरसफाइ गर्न र फोहोर व्यवस्थापनमा सहयोग गर्न उनीहरूले सक्रिय भूमिका खेल्नुपर्छ । यसबाट स्वस्थ समाज निर्माणमा मद्दत पुग्छ । वातावरण संरक्षणमा युवा सचेत रहनु र अरूलाई प्रेरित गर्नु पनि आवश्यक छ । जलवायु परिवर्तन, वन विनाश, जल प्रदूषण जस्ता वातावरणीय समस्याहरूले विश्वलाई नै चुनौती दिइरहेको अवस्थामा युवाले वृक्षारोपण, ऊर्जा बचत, प्रदूषण नियन्त्रण र नवीकरणीय ऊर्जाको प्रयोगमा जोड दिनुपर्छ । यसका लागि विद्यालय र कलेजहरूमा वातावरणीय शिक्षालाई प्राथमिकता दिनुपर्छ । स्वास्थ्य, शिक्षा र लैङ्गिक समानताका क्षेत्रमा काम गर्नु युवाको अर्को महत्त्वपूर्ण जिम्मेवारी हो । स्वास्थ्य शिविर आयोजना गर्ने, शिक्षाको महत्त्वबारे चेतना फैलाउने र लैङ्गिक विभेद अन्त्यका लागि अभियान चलाउने कार्यमा युवाहरू अग्रसर हुनुपर्छ । लैङ्गिक समानताका लागि पुरुष र महिला दुवैले मिलेर काम गर्नुपर्नेमा युवाहरूको भूमिका महत्त्वपूर्ण रहन्छ । नयाँ उद्यम खोल्ने वा स्वरोजगारमा लाग्नु पनि युवाबाट अपेक्षित क्रियाकलाप हो । सरकारी जागिरको मात्र भर नपरी युवाहरूले आफ्नै व्यवसाय सुरु गर्नुपर्छ । यसले रोजगारी सिर्जना गर्नुका साथै देशको आर्थिक विकासमा पनि मद्दत गर्छ । सरकारले युवा उद्यमीहरूलाई प्रोत्साहन गर्न स्टार्टअप फन्ड, तालिम र परामर्श सेवा उपलब्ध गराउनुपर्छ । सामाजिक सञ्जालमा सकारात्मक सन्देश फैलाउनु युवाको अर्को महत्त्वपूर्ण जिम्मेवारी हो । सामाजिक सञ्जालको दुरुपयोग गरी घृणा, विभाजन र भ्रम फैलाउने प्रवृत्तिको अन्त्य गर्न युवाले सकारात्मक र रचनात्मक सन्देश फैलाउनुपर्छ । यसबाट समाजमा सद्भाव र चेतनाको वृद्धि हुन्छ । परिवारिक जिम्मेवारी बहन गर्दै अग्रजहरूको सम्मान गर्नु, इतिहास बारे जानकारी राख्नु र संस्कृति को सम्मान तथा जगेर्ना गर्नु पनि युवाको नैतिक दायित्व हो । यसले समाजमा पुस्तान्तरणको महत्त्व कायम राख्छ ।

युवा नेतृत्व र विकास: अवसरदेखि समावेशितासम्म

युवा नेतृत्वको विकास राष्ट्र निर्माणको आधारशिला हो । नेतृत्वको अवसर प्रदान गर्दा युवाहरूमा आत्मविश्वास र जिम्मेवारीको भावना विकास हुन्छ । विद्यालय, कलेज र संस्थामा युवाले नेतृत्वका अवसर लिनुपर्छ । कक्षाकोठा प्रतिनिधि, विद्यार्थी युनियन, क्लब वा संस्थाको नेतृत्वमा रहेर काम गर्दा उनीहरूमा निर्णय क्षमता, समूह कार्य र समस्या समाधानका सीपहरू विकास हुन्छन् । यसबाट भविष्यका लागि सक्षम नेतृत्व तयार हुन्छ । स्थानीय, राष्ट्रिय र अन्तर्राष्ट्रिय फोरममा युवाले आफ्नो आवाज उठाउनुपर्छ । नीति निर्माण प्रक्रियामा युवाको सहभागिता सुनिश्चित गरिनुपर्छ ताकि उनीहरूका विचार र सरोकारहरूलाई सम्बोधन गर्न सकियोस् । विभिन्न गोष्ठी, सम्मेलन र बहसहरूमा युवालाई बोल्ने अवसर दिनुपर्छ । लोकतान्त्रिक मूल्यहरू सिकेर अभ्यास गर्नु युवा नेतृत्वको महत्त्वपूर्ण पक्ष हो । बहुलवाद, मानव अधिकार, विधिको शासन, र स्वतन्त्रता जस्ता लोकतान्त्रिक मूल्यहरूलाई आत्मसाथ गरी व्यवहारमा उतार्नुपर्छ । यसबाट स्वस्थ लोकतान्त्रिक समाजको निर्माणमा मद्दत पुग्छ । सहकर्मीहरूलाई मार्गदर्शन र प्रेरणा दिनु पनि युवा नेतृत्वको जिम्मेवारी हो । आफू मात्र अगाडि नबढी अन्य युवाहरूलाई पनि प्रोत्साहित गर्न, सहयोग गर्न र सही दिशा देखाउन युवा नेताहरूले महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छन् । यसबाट सामूहिक क्षमता विकास हुन्छ । जिम्मेवार, पारदर्शी र समावेशी नेतृत्व प्रदर्शन गर्नु युवा नेतृत्वको अनिवार्य शर्त हो । युवा नेताहरूले आफ्नो निर्णय र कार्यप्रति जवाफदेही हुनुपर्छ । कुनै पनि पूर्वाग्रहविना सबैलाई समान व्यवहार गर्नुपर्छ र सबैको प्रतिनिधित्व सुनिश्चित गर्नुपर्छ । यसबाट विश्वासिलो र भरपर्दो नेतृत्व विकास हुन्छ, जसले समाजमा सकारात्मक परिवर्तन ल्याउन सक्छ । यसका साथै, अनुसन्धान र विकास  तथा खेलकुद जस्ता क्षेत्रमा पनि युवाले नेतृत्व लिँदै राष्ट्रको नाम उज्यालो पार्न सक्छन् ।

निष्कर्ष

अन्त्यमा, राष्ट्र निर्माणमा युवाको भूमिका अपरिहार्य छ । युवा शक्तिलाई सही रूपमा परिचालन गर्न सकेमा, उनीहरूबाट अपेक्षित क्रियाकलापहरू गराउन सकेमा र उनीहरूमा नेतृत्व क्षमताको विकास गर्न सकेमा मात्र राष्ट्रले प्रगति गर्न सक्छ । सरकार, समाज, शैक्षिक संस्था र परिवार सबैले मिलेर युवालाई राष्ट्र निर्माणको मूलधारमा ल्याउनका लागि आवश्यक वातावरण सिर्जना गर्नुपर्छ । यसका लागि शिक्षा, सीप विकास, रोजगारीका अवसर, उद्यमशीलताका लागि प्रोत्साहन र नेतृत्व विकासका कार्यक्रमहरू मा युवालाई समावेश गरी उनीहरूको क्षमतालाई अधिकतम उपयोग गर्नुपर्छ । युवालाई सक्षम, जिम्मेवार र दूरदर्शी नागरिक बनाउनका लागि विद्यालयदेखि विश्वविद्यालयसम्मका पाठ्यक्रममा सामाजिक उत्तरदायित्व, नेतृत्व सीप र उद्यमशीलता सम्बन्धी विषयवस्तुहरू समावेश गरिनु महत्त्वपूर्ण छ । साथै, डिजिटल साक्षरता र प्रविधिको सही उपयोग बारे युवाहरूलाई प्रशिक्षित गर्नु आजको आवश्यकता हो, जसले उनीहरूलाई आधुनिक विश्वका चुनौतीहरू सामना गर्न र अवसरहरू सदुपयोग गर्न सक्षम बनाउँछ । इतिहासको सम्मान, अग्रजको आदर, पारिवारिक जिम्मेवारी र स्वयम्सेवक कार्यमा सक्रियता ले युवालाई अझ परिपक्व बनाउँछ । जब युवा शक्तिलाई पूर्ण रूपमा सशक्त र स्वावलम्बी बनाइन्छ, तब मात्र राष्ट्रले समृद्धि र दिगो विकासको बाटोमा अग्रसर हुन सक्छ । तसर्थ, युवालाई राष्ट्रको भविष्यका कर्णधारका रूपमा हेरी उनीहरूको क्षमता र सम्भावनालाई पूर्ण रूपमा उपयोग गर्ने नीति र कार्यक्रमहरूलाई प्राथमिकता दिनु आजको परम आवश्यकता हो । यसले नेपालको दिगो विकास र समृद्धिको लक्ष्य हासिल गर्न महत्त्वपूर्ण योगदान पुर्‍याउनेछ ।