विश्व अर्थतन्त्र आज एक जटिल मोडमा उभिएको छ । दुई विशाल अर्थतन्त्रहरू, संयुक्त राज्य अमेरिका र जनवादी गणतन्त्र चीनबीचको व्यापार युद्धले विश्वव्यापी व्यापार प्रणालीलाई हल्लाइदिएको छ । राष्ट्रपति ट्रम्पको प्रशासनले सुरु गरेको शुल्क नीतिको शृङ्खलाले दुई देशबीचको आर्थिक सम्बन्धलाई तनावग्रस्त बनाएको छ र यसको प्रभाव विश्वका अन्य मुलुकहरूमा पनि गहिरो गरी महसुस भएको छ । यो व्यापार युद्ध केवल दुई देशबीचको आर्थिक प्रतिस्पर्धा मात्र नभएर विश्वव्यापी शक्ति सन्तुलन र भविष्यको विश्व व्यवस्थालाई समेत परिभाषित गर्ने क्षमता राख्दछ । यो द्वन्द्वको जरा दुवै देशका आन्तरिक र बाह्य कारणहरूमा गहिरो गरी गाडिएको छ । अमेरिकाले चीनको व्यापारिक अभ्यासहरू, जसमा बौद्धिक सम्पत्तिको चोरी, अमेरिकी कम्पनीहरूमाथि प्रविधि हस्तान्तरणको दबाब र राज्य-नियन्त्रित अर्थतन्त्रका कारण अनुचित प्रतिस्पर्धा रहेको आरोप लगाउँदै आएको छ । ट्रम्प प्रशासनले यी मुद्दाहरूलाई सम्बोधन गर्न चीनबाट आयात हुने वस्तुहरूमा उच्च शुल्क लगाउने नीति अख्तियार गर्यो । यसको जवाफमा चीनले पनि अमेरिकी वस्तुहरूमा समान शुल्क लगाएपछि दुई देशबीचको व्यापार युद्धले थप चर्को रूप लियो, जसले यो द्वन्द्व दीर्घकालीन प्रकृतिको रहेको सङ्केत गर्दछ ।

यो व्यापार युद्धको विश्व अर्थतन्त्रमा गहिरो प्रभाव परेको छ । दुवै देशले एकअर्काका सामानहरूमा लगाएको उच्च शुल्कका कारण द्विपक्षीय व्यापारमा कमी आएको छ । विश्वव्यापी आपूर्ति शृङ्खलाहरू बाधित भएका छन्, बहुराष्ट्रिय कम्पनीहरूले आफ्नो उत्पादन र लगानी रणनीतिमा पुनर्विचार गर्न थालेका छन् । यसले विश्वव्यापी आर्थिक वृद्धिमा नकारात्मक असर पारेको छ र अनिश्चितताको वातावरण सिर्जना गरेको छ । अन्तर्राष्ट्रिय मुद्रा कोष (IMF) र विश्व बैंक जस्ता संस्थाहरूले पनि व्यापार युद्धका कारण विश्व अर्थतन्त्रको वृद्धिदर घट्ने प्रक्षेपण गरेका छन् । यसको प्रत्यक्ष र अप्रत्यक्ष असर विश्वका प्रायः सबै देशहरूले महसुस गरेका छन् । यस व्यापार युद्धलाई हेर्ने दुई प्रमुख दृष्टिकोणहरू छन् । 

पहिलो, केही विश्लेषकहरूले यसलाई अमेरिकी वर्चस्वलाई चुनौती दिँदै उदाउँदो चीनको शक्तिको प्रतिक्रियाको रूपमा हेर्छन् । उनीहरूका अनुसार चीनको तीव्र आर्थिक वृद्धि र विश्वव्यापी प्रभाव विस्तारले अमेरिकालाई चिन्तित बनाएको छ र व्यापार युद्ध अमेरिकी शक्तिलाई पुनः स्थापित गर्ने प्रयास हो । यस दृष्टिकोण अनुसार, यो द्वन्द्वले अन्ततः विश्वलाई बहुध्रुवीय व्यवस्थातर्फ धकेल्नेछ, जहाँ शक्ति विभिन्न केन्द्रहरूमा विभाजित हुनेछ र अमेरिकाको एकल प्रभुत्व कमजोर हुनेछ । 

दोस्रो दृष्टिकोणले यस व्यापार युद्धलाई नयाँ विश्व व्यवस्थाको सङ्केतको रूपमा व्याख्या गर्दछ । भूमण्डलीकरणको वर्तमान स्वरूप, जसमा निर्बाध व्यापार र आपूर्ति शृङ्खलाहरूले प्रमुख भूमिका खेलेका छन्, अब चुनौतीमा परेको छ । व्यापार युद्धले राष्ट्रिय सुरक्षा र घरेलु उद्योगको संरक्षणलाई प्राथमिकता दिने नयाँ युगको सुरुवात गर्न सक्छ । केही देशहरू अब आफ्नो आपूर्ति शृङ्खलालाई विविधीकरण गर्न र आयातमाथिको निर्भरता कम गर्न खोजिरहेका छन् । यसले क्षेत्रीय व्यापार ब्लकहरूको उदय र विश्वव्यापी व्यापारको खण्डीकरणलाई बढावा दिन सक्छ । यसका साथै, प्रविधिको क्षेत्रमा बढ्दो प्रतिस्पर्धा र भूराजनीतिक तनावले पनि विश्व व्यवस्थाको पुनर्संरचनामा भूमिका खेल्नेछ । अब हामी यो व्यापार युद्धले अन्य प्रमुख शक्तिहरूलाई कसरी प्रभाव पारेको छ भन्ने बारेमा चर्चा गर्नेछौं:

भारत: भारतले यो व्यापार युद्धलाई चुनौती र अवसर दुवै रूपमा हेरेको छ । चुनौतीको रूपमा, विश्वव्यापी आर्थिक मन्दीको असर भारतको निर्यात र आर्थिक वृद्धिमा पर्न सक्छ । दुई ठूला शक्तिबीचको तनावले क्षेत्रीय अस्थिरता बढाउन सक्छ, जसले भारतको सुरक्षा र विकासमा नकारात्मक प्रभाव पार्न सक्छ । तर, अवसरको रूपमा, चीनबाट उत्पादन स्थानान्तरण गर्न चाहने कम्पनीहरूका लागि भारत एक आकर्षक गन्तव्य बन्न सक्छ । यदि भारतले लगानीमैत्री वातावरण बनाउन र पूर्वाधार विकासमा ध्यान दिन सक्छ भने, यसले ठूलो मात्रामा वैदेशिक लगानी आकर्षित गर्न सक्छ । यसका साथै, अमेरिका र चीन दुवैसँग राम्रो सम्बन्ध कायम राखेर भारतले आफ्नो रणनीतिक स्वायत्ततालाई बलियो बनाउन सक्छ ।

युरोपेली संघ (EU): EU ले यो व्यापार युद्धलाई बहुपक्षीय व्यापार प्रणालीका लागि खतराको रूपमा लिएको छ । EU ले नियममा आधारित विश्व व्यापारको समर्थन गर्दछ र अमेरिका र चीन दुवैलाई व्यापारिक तनाव कम गर्न आग्रह गरेको छ । EU का सदस्य राष्ट्रहरूको अर्थतन्त्र विश्वव्यापी व्यापारमा गहिरो रूपमा जोडिएको हुनाले यो व्यापार युद्धले EU को आर्थिक वृद्धिमा नकारात्मक असर पार्न सक्छ । यद्यपि, EU ले चीन र अमेरिका दुवैसँग सन्तुलित सम्बन्ध कायम राख्दै आफ्ना सदस्य राष्ट्रहरूको हितलाई संरक्षण गर्न प्रयास गरिरहेको छ । EU ले विभिन्न देशहरूसँग नयाँ व्यापार सम्झौताहरू गरेर आफ्नो व्यापारिक सम्बन्धलाई विविधीकरण गर्न पनि खोजिरहेको छ ।
रुस: रुसको हकमा, यो व्यापार युद्धले जटिल प्रभाव पारेको छ । एकातर्फ, चीनसँगको रुसको रणनीतिक साझेदारी बलियो भएको छ, विशेष गरी अमेरिकाको दबाबको सामना गर्न । रुसले चीनलाई ऊर्जा र अन्य प्राकृतिक स्रोतहरू आपूर्ति गरेर आर्थिक लाभ लिन सक्छ । तर, अर्कोतर्फ, विश्वव्यापी आर्थिक मन्दीले रुसको अर्थतन्त्रलाई पनि नकारात्मक असर पार्न सक्छ । रुसले अमेरिका र चीनबीचको तनावलाई आफ्नो भूराजनीतिक प्रभाव बढाउन प्रयोग गर्ने प्रयास गरिरहेको छ, तर यसले थप अस्थिरता निम्त्याउन सक्छ ।

मध्यपूर्व: मध्यपूर्वका देशहरूले यो व्यापार युद्धलाई विभिन्न दृष्टिकोणबाट हेरेका छन् । धेरैजसो मध्यपूर्वी देशहरू चीन र अमेरिका दुवैसँग महत्वपूर्ण व्यापारिक सम्बन्ध राख्छन् । व्यापार युद्धले तेलको मूल्यमा अस्थिरता ल्याउन सक्छ, जसले यी देशहरूको अर्थतन्त्रलाई प्रत्यक्ष असर गर्छ । यस क्षेत्रका केही देशहरूले चीनसँगको आफ्नो आर्थिक सम्बन्धलाई थप बलियो बनाउन खोजिरहेका छन्, जबकि केहीले अमेरिकासँगको आफ्नो परम्परागत सम्बन्धलाई कायम राख्न चाहन्छन् । भूराजनीतिक रूपमा संवेदनशील यो क्षेत्रमा अमेरिका र चीनबीचको बढ्दो प्रतिस्पर्धाले थप जटिलता थप्न सक्छ ।

नेपाल जस्ता साना विकासशील देशहरूका लागि यो व्यापार युद्धले चुनौती र अवसर दुवै सिर्जना गरेको छ । चुनौतीको रूपमा, विश्वव्यापी आर्थिक मन्दीको असर नेपालको अर्थतन्त्रमा पनि पर्न सक्छ । वैदेशिक व्यापार, पर्यटन र रेमिट्यान्स जस्ता क्षेत्रहरू प्रभावित हुन सक्छन् । दुई ठूला शक्तिबीचको तनावले भूराजनीतिक अस्थिरता बढाउन सक्छ, जसले नेपालको विकास प्रयासहरूलाई नकारात्मक असर पार्न सक्छ तर यस व्यापार युद्धले नेपालका लागि केही अवसरहरू पनि ल्याउन सक्छ । चीन र अमेरिका दुवैले आफ्नो आपूर्ति शृङ्खलालाई विविधीकरण गर्न खोज्दा नेपाल जस्ता वैकल्पिक उत्पादन केन्द्रहरूले फाइदा लिन सक्छन् । यदि नेपालले आफ्नो उत्पादन क्षमता बढाउन र लगानी आकर्षित गर्न सक्छ भने, यसले नयाँ बजारहरूमा पहुँच प्राप्त गर्न सक्छ । यसका साथै, दुई ठूला शक्तिबीचको प्रतिस्पर्धाले नेपाललाई आफ्नो विकासका लागि थप सहयोग र लगानी प्राप्त गर्ने अवसर पनि प्रदान गर्न सक्छ ।

नेपालले यो जटिल परिस्थितिमा बुद्धिमानीपूर्वक निर्णय लिनुपर्ने हुन्छ । आफ्नो राष्ट्रिय हितलाई सर्वोपरि राख्दै दुवै शक्तिसँग सन्तुलित सम्बन्ध कायम राख्नुपर्छ । व्यापार र लगानीका लागि नयाँ अवसरहरूको पहिचान गरी त्यसलाई सदुपयोग गर्नुपर्छ । आन्तरिक रूपमा आर्थिक सुधारहरू गरेर र प्रतिस्पर्धात्मक क्षमता बढाएर नेपालले विश्व अर्थतन्त्रमा आफ्नो स्थान बलियो बनाउन सक्छ । क्षेत्रीय र बहुपक्षीय मञ्चहरूमा सक्रिय भूमिका खेलेर नेपालले आफ्नो आवाजलाई बुलन्द बनाउन सक्छ ।

अन्त्यमा, अमेरिका-चीन व्यापार युद्धको नतिजा तत्काल अनुमान गर्न गाह्रो छ । यो युद्धले भूमण्डलीकरणको भविष्य, विश्व शक्ति सन्तुलन र नयाँ विश्व व्यवस्थाको स्वरूपलाई आकार दिने निश्चित छ । यो बहुध्रुवीय विश्व व्यवस्थाको उदयको सङ्केत हुन सक्छ, जहाँ विभिन्न शक्ति केन्द्रहरूले प्रभाव पार्नेछन् । यसले क्षेत्रीय व्यापार सम्झौताहरू र आपूर्ति शृङ्खलाहरूको पुनर्संरचनालाई पनि बढावा दिन सक्छ । नेपाल जस्ता साना देशहरूले यस परिवर्तनलाई ध्यानपूर्वक नियाल्नुपर्छ र आफ्ना चुनौती र अवसरहरूको पहिचान गरी रणनीतिक रूपमा अगाडि बढ्नुपर्छ । यो केवल एक आर्थिक द्वन्द्व मात्र नभएर विश्वव्यापी राजनीतिक र आर्थिक प्रणालीको भविष्य निर्धारण गर्ने एउटा महत्वपूर्ण मोड हो, जसमा भारत, EU, रुस र मध्यपूर्व जस्ता प्रमुख शक्तिहरूको भूमिका पनि महत्वपूर्ण रहनेछ ।