कार्ल मार्क्स, जसको नाम जपिरहेका छन् नेपालका कथित क्रान्तिकारीहरू, यदि आज जीवित भएर नेपालको वर्तमान राजनीतिक परिदृश्य देख्थे भने सायद उनी आफ्नो टाउको समातेर बस्थे होलान् । उनले परिकल्पना गरेको वर्ग-संघर्ष र त्यसको परिणामस्वरुप आउने सामाजिक परिवर्तन यहाँ उल्टो गंगा बगेको छ । मार्क्सले भनेका थिए- शोषणमा परेका वर्गले शोषक वर्गविरुद्ध क्रान्ति गर्छन् र नयाँ सामाजिक व्यवस्थाको स्थापना गर्छन् । तर नेपालमा त सर्वहाराको नाम जपेर सत्तामा पुगेकाहरू आफैँ शोषक र बुर्जुवा वर्गमा परिणत भएका छन् । यो कस्तो मार्क्सवाद हो, जहाँ क्रान्तिको नारा लगाउनेहरू नै क्रान्तिको भ्रूण हत्या गरिरहेका छन्?
नेपालको राजनीतिक इतिहासलाई हेर्नुस् त! २००७ सालदेखि २०४६ र २०६२/६३ को जनआन्दोलनसम्म, कम्युनिस्ट शक्तिहरूले जनताको मुक्ति र वर्ग-विहीन समाज को सपना देखाए । उनीहरूले 'सर्वहाराको अधिनायकत्व' को कुरा गरे, 'दलाल पुँजीवाद' को विरोध गरे । तर सत्ताको स्वाद चाखेपछि उनीहरूले आफ्नै आदर्शहरूलाई कचौरामा राखेर बेचिदिए । मार्क्सले भनेका थिए, 'दर्शनले संसारको व्याख्या मात्र गर्दैन, यसले संसारलाई परिवर्तन गर्छ ।' तर यहाँ त दर्शनले संसारलाई 'उल्टो' पारिरहेको छ । उनीहरूले परिवर्तनको नाममा जनतालाई दिने भनेको भ्रष्टाचार, अनियमितता, नातावाद र कृपावाद को 'नयाँ' समाज रहेछ । मार्क्सको ऐतिहासिक भौतिकवाद अनुसार, समाज आर्थिक सम्बन्धद्वारा परिभाषित हुन्छ । यहाँका कम्युनिस्टहरूले सत्तामा पुगेपछि जनताको आर्थिक अवस्था सुधार्नुको सट्टा आफ्नै बैंक ब्यालेन्स सुधारे । जनता झन् गरिब, उनीहरू झन् धनी । यो मार्क्सको कुन सिद्धान्तमा आधारित छ, प्रबुद्ध कम्युनिस्ट नेताहरू?
मार्क्सले पुँजी सञ्चय (accumulation of capital) लाई पुँजीवादी व्यवस्थाको आधारशिला मानेका थिए । तर, विडम्बना के छ भने, नेपालका कम्युनिस्टहरूले समाजवाद लागू गर्नुको सट्टा पुँजीवादको यही नियमलाई हुर्काए । उनीहरूले राज्यको ढुकुटीलाई 'आफ्नो' ठानी मनपरी खर्च गरे, ठेक्कापट्टामा कमिसन खाए, र ठूला परियोजनाहरूमा 'आफ्ना' मान्छेलाई घुसाए । उनीहरूले 'जनताको बहुदलीय जनवाद' को रट लगाएर वास्तवमा 'बुर्जुवा बहुदलीय जनवाद' लागू गरे, जहाँ जनताको नाममा पुँजीपति वर्गको शासन चलिरहेको छ । मार्क्सले एलियनेशन (alienation) को कुरा गरेका थिए, जहाँ मजदुर आफ्नो श्रम र उत्पादनबाटै विमुख हुन्छ । नेपालका कम्युनिस्टहरूले त जनतालाई राज्यका सेवा-सुविधाबाटै एलियनेट गरिदिए । नागरिकता, राहदानी, लाइसेन्स जस्ता आधारभूत सेवाका लागि पनि जनताले घुस दिनुपर्ने अवस्था सिर्जना भयो । अब भन्नुस्, के यो हो मार्क्सवाद?
कतिपय कम्युनिस्ट नेताहरू त यति विलासी भएका छन् कि उनीहरूका जीवनशैली देख्दा कुनै 'सामन्ती राजा' वा 'पुँजीवादी हाकिम' लाई पनि लाज लाग्ला । विदेश भ्रमण, महँगा गाडी, आलिसान महल - यी सबै उनीहरूले कुन वर्ग-संघर्षबाट प्राप्त गरे? जनताले रगत बगाएर ल्याएको व्यवस्थामा उनीहरूले कसरी र कुन नैतिकताका आधारमा 'बुर्जुवा सुख' भोगिरहेका छन्? मार्क्सले राज्यलाई दमनको औजार मानेका थिए । यहाँ त राज्य कम्युनिस्ट नेताहरूको निजी दमनकारी औजार बनेको छ, जहाँ असहमति राख्नेलाई जेल हाल्ने, आवाज उठाउनेलाई दमन गर्ने गरिन्छ ।
अब प्रश्न उठ्छ, यसको समाधान के? मार्क्सवादी लेन्सबाट हेर्ने हो भने, जब पुरानो शोषणकारी वर्ग नयाँ स्वरूपमा देखा पर्छ, तब नयाँ वर्ग-संघर्ष अपरिहार्य हुन्छ । नेपालमा अहिले देखिएको आवश्यकता भनेको नयाँ सर्वहारा वर्गको मोर्चाबन्दी हो । यो मोर्चाबन्दी ती 'कम्युनिस्ट बुर्जुवा' हरू विरुद्ध हुनुपर्छ, जसले मार्क्सको नाम बेचेर आफ्नै स्वार्थको खेती गरिरहेका छन् । यो मोर्चाबन्दी कुनै राजनीतिक दल विशेषको स्वार्थका लागि होइन, बरु वास्तविक सामाजिक न्याय र समानता का लागि हुनुपर्छ । यो संघर्ष वैचारिक मात्र नभई व्यवहारिक पनि हुनुपर्छ । यसका लागि निम्न कुराहरूमा ध्यान दिनु जरुरी छ ।
१. वैचारिक शुद्धीकरण र मार्क्सवादको पुनर्व्याख्या
आजको सन्दर्भमा मार्क्सवादलाई पुनः परिभाषित गर्नुपर्छ । कम्युनिस्ट नेताहरूले मार्क्सवादलाई आफ्नो स्वार्थका लागि जसरी विकृत पारेका छन्, त्यसलाई चिर्न जरुरी छ । समाजवाद र साम्यवादका वास्तविक मूल्य-मान्यताहरू - समानता, न्याय, शोषणमुक्त समाज, र मानवीय गरिमालाई पुनर्जीवित गर्नुपर्छ । जनतालाई भ्रममा पार्न प्रयोग गरिएका मार्क्सवादी शब्दावलीहरूको भित्री पाटो उजागर गर्नुपर्छ ।
२. जनताको व्यापक गोलबन्दी र नयाँ क्रान्तिको तयारी
शोषणमा परेका सबै वर्ग, मजदुर, किसान, सीमान्तकृत समुदाय, र युवाहरूलाई एकताबद्ध गर्नुपर्छ । उनीहरूका साझा समस्याहरूलाई राजनीतिक मुद्दा बनाउनुपर्छ । केवल सडकमा नारा लगाएर मात्र पुग्दैन, जनतालाई संगठित चेतना दिनुपर्छ । उनीहरूलाई बुझाउनुपर्छ कि उनीहरूले जसलाई 'मुक्तिदाता' मानेका थिए, उनीहरूले नै कसरी धोका दिए । यो चेतनाको क्रान्ति ले नै वास्तविक आन्दोलनको आधार तयार पार्छ ।
३. विकल्पको निर्माण: पुँजीवादी कम्युनिस्टलाई चुनौती
नयाँ सर्वहारा वर्गले केवल आलोचना मात्र गरेर पुग्दैन । उसले देशका लागि वास्तविक, व्यवहारिक र जनमुखी विकल्प प्रस्तुत गर्नुपर्छ । आर्थिक समानता, सुशासन, सामाजिक न्याय, पारदर्शीता, र लोकतान्त्रिक मूल्यमान्यतालाई प्राथमिकतामा राखेर एउटा स्पष्ट रोडम्याप दिनुपर्छ । भ्रष्टाचारमुक्त, नातावादमुक्त र इमान्दार नेतृत्वको आवश्यकता छ ।
४. सांगठनिक सुदृढीकरण र स्वच्छ नेतृत्वको विकास
यो मोर्चाबन्दीका लागि बलियो र इमान्दार संगठन चाहिन्छ । पुराना कम्युनिस्ट पार्टीहरूको जस्तो 'केन्द्रीयतावादी' र 'नेतामुखी' संरचनाले काम गर्दैन । जनताको प्रत्यक्ष सहभागितामा आधारित विकेन्द्रीकृत र पारदर्शी संगठन निर्माण गर्नुपर्छ । भ्रष्ट आचरणबाट मुक्त, सिद्धान्तनिष्ठ र जनताप्रति समर्पित नयाँ नेतृत्वको विकास गर्नु अपरिहार्य छ ।
५. सचेतना र शिक्षा: भ्रमको पर्दाफास
जनतालाई उनीहरूमाथि भइरहेको शोषण र त्यसको कारक तत्त्वबारे सचेत गराउनुपर्छ । शैक्षिक र वैचारिक अभियानका माध्यमबाट जनतालाई संगठित गर्नुपर्छ । सञ्चार माध्यम, सामाजिक सञ्जाल र सार्वजनिक बहसका माध्यमबाट 'बुर्जुवा कम्युनिस्ट' हरूको दोहोरो चरित्रको पर्दाफास गर्नुपर्छ । मार्क्सले भनेजस्तै, 'दर्शनले संसारको व्याख्या मात्र गर्दैन, यसले संसारलाई परिवर्तन गर्छ ।' अब यो दर्शनलाई सही अर्थमा लागू गर्ने समय आएको छ ।
नेपालको वर्तमान राजनीतिक परिदृश्यमा जब सत्तामा पुगेकाहरूले जनताको विश्वास गुमाएका छन्, तब नयाँ शक्तिहरूको उदय अपरिहार्य हुन्छ । यो नयाँ शक्तिले मार्क्सको वर्ग-संघर्षको सिद्धान्तलाई पुनः परिभाषित गर्दै, नेपालको विशिष्ट परिस्थितिमा शोषणमा परेका वर्गलाई न्याय दिलाउने र समानतामा आधारित समाज निर्माण गर्ने दिशातर्फ अगाडि बढ्नुपर्छ । यदि त्यसो हुन सकेन भने, नेपालको राजनीति दुष्चक्रमा फँसिरहनेछ र जनताले सधैँ निराशा मात्र भोग्नेछन् । त्यसैले, अबको आवश्यकता भनेको नयाँ सर्वहारा क्रान्ति हो, जसले बुर्जुवा बनेकाहरूलाई परास्त गरी वास्तविक अर्थमा समानता स्थापित गर्न सकोस् ।
.jpg)
0 comment